Q&A Verhalenreis trauma
- Cristina Vleugels
- 12 mei
- 10 minuten om te lezen
Na onze recente online ontmoeting rond het thema trauma, is het waardevol om de openstaande vragen en reflecties verder te verkennen. Deze Q&A is een uitnodiging om dat samen te doen. We hopen dat de antwoorden die we vandaag delen, bijdragen aan een dieper begrip en wellicht ook aan een gevoel van verbinding.
Is het mogelijk dat kinderen tijdens hun jeugd en in latere relaties onbewust op zoek gaan naar vervangende ouderfiguren zoals bijvoorbeeld met leerkrachten, ouders van vrienden of in volwassen partnerrelaties?
Jazeker, dat is absoluut mogelijk. Het is zelfs een vrij begrijpelijke reactie op onverwerkt trauma of een onveilige jeugd.
Het kind dat een ouderfiguur zoekt in andere volwassenen:
Wanneer een kind in de vroege jeugd onvoldoende veilige en betrouwbare hechting heeft ervaren met de primaire verzorgers (vaak de ouders), kan het een diep verlangen ontwikkelen naar die veilige basis. Dit kan zich uiten in het zoeken naar vervangende ouderfiguren bij andere volwassenen, zoals leerkrachten, de ouders van vrienden, sportcoaches, of zelfs oudere broers of zussen.
Dit gedrag kan zich op verschillende manieren uiten:
Het kind kan extreem claimend, behoeftig en afhankelijk worden van de betreffende volwassene, constant op zoek naar aandacht, goedkeuring en geruststelling.
De volwassene kan op een voetstuk worden geplaatst, waarbij het kind de persoon als perfect en onfeilbaar ziet.
Er kan een intense angst bestaan om de aandacht of genegenheid van de volwassene te verliezen, wat kan leiden tot pleasend gedrag of juist terugtrekking bij de minste of geringste aanwijzing van afstandelijkheid.
Het kind kan onbewust de eigenschappen en verwachtingen die het had van de oorspronkelijke ouder(s) projecteren op de nieuwe volwassene.
Het volwassen "kind" in relaties:
Als deze onverwerkte patronen uit de kindertijd niet worden aangepakt, kunnen ze zich inderdaad voortzetten in volwassen relaties. Iemand die als kind onvoldoende emotionele steun en veiligheid heeft ervaren, kan in volwassen relaties onbewust dezelfde dynamieken herhalen. Dit kan zich uiten in:
Een sterke behoefte aan bevestiging, geruststelling en sturing van de partner of andere belangrijke relaties. Moeite met zelfstandigheid en het nemen van eigen beslissingen.
Angst voor intimiteit en afwijzing kan leiden tot het vermijden van diepe emotionele verbindingen of het saboteren van relaties.
Een intense angst om verlaten te worden kan leiden tot overmatig controlerend of claimend gedrag in relaties.
Zowel het stellen van eigen grenzen als het respecteren van de grenzen van anderen kan lastig zijn.
Moeite met het reguleren van emoties, wat kan leiden tot heftige reacties of stemmingswisselingen in relaties.
Om de goedkeuring van anderen te winnen of juist te rebelleren tegen autoriteit, vergelijkbaar met gedrag uit de kindertijd.
Het is belangrijk om te benadrukken dat dit gedrag vaak onbewust is en voortkomt uit een diepgewortelde behoefte aan veiligheid en liefde die in de kindertijd mogelijk onvoldoende is vervuld.
Er wordt vaak gedacht dat EMDR vooral effectief is bij enkelvoudige trauma's. Hoe zit dat precies? En wat zijn de mogelijkheden bij complex trauma?
Het is een wijdverbreid misverstand dat EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) enkel effectief zou zijn bij enkelvoudige trauma's, oftewel trauma's die voortkomen uit één specifieke, afgebakende gebeurtenis. Hoewel EMDR inderdaad zeer succesvol is gebleken in de behandeling van posttraumatische stressstoornis (PTSS) na eenmalige traumatische ervaringen, kan EMDR zeker ook een waardevolle behandelmethode zijn bij complex trauma.
Wat is complex trauma?
Complex trauma ontstaat door herhaalde of langdurige blootstelling aan traumatische gebeurtenissen, vaak in de vroege jeugd en binnen belangrijke relaties. Denk hierbij aan chronische mishandeling, verwaarlozing, of langdurig huiselijk geweld. Complex trauma kan leiden tot een bredere reeks aan klachten, waaronder problemen met emotieregulatie, zelfbeeld, relaties en dissociatie.
EMDR en complex trauma:
Bij complex trauma is de behandeling vaak complexer en duurt doorgaans langer dan bij enkelvoudig trauma. De focus van de EMDR-therapie kan in dit geval verschuiven. In plaats van direct op de meest traumatische herinneringen te richten, kan de therapeut in overleg met de cliënt besluiten om te beginnen met stabilisatie en het versterken van de coping mechanismen. Dit is essentieel om de cliënt voldoende veerkracht te geven om de traumatische herinneringen te verwerken. Of om de focus te leggen op de gevolgen van het trauma in het hier en nu. Denk aan negatieve overtuigingen over zichzelf, moeite met relaties of intense emotionele reacties. Door deze te behandelen, kan er indirect aan de onderliggende trauma's gewerkt worden.
Belangrijk om te onthouden:
De behandeling van complex trauma met EMDR vereist een ervaren en gespecialiseerde therapeut die bekend is met de dynamieken van complex trauma en hechtingsproblematiek.
Het tempo van de behandeling is vaak langzamer en wordt zorgvuldig afgestemd op de draagkracht van de cliënt.
Andere therapeutische modaliteiten kunnen in combinatie met EMDR worden ingezet om de verschillende aspecten van complex trauma aan te pakken.
Kortom, hoewel EMDR oorspronkelijk ontwikkeld is voor enkelvoudig trauma, is het zeker niet beperkt tot die toepassing. Met de juiste aanpassingen en een ervaren therapeut kan EMDR een waardevolle bijdrage leveren aan het verwerken van complex trauma en het bevorderen van herstel.
Een aangrijpend aspect van kindertrauma is dat een kind mishandeling of verwaarlozing die het ervaart als 'normaal' kan gaan zien, zeker als er geen andere referentiekader is. Daarnaast kan angst om de situatie te verergeren, schaamte of angst voor de gevolgen, zeker binnen een migratiegemeenschap die mogelijk minder toegang heeft tot hulp van buitenaf, het kind belemmeren om hulp te zoeken. Hoe kan een kind in zo'n situatie zich eigenlijk verdedigen?
Het is hartverscheurend om te beseffen dat een kind in een onveilige situatie kan gaan geloven dat die situatie normaal is. Dit is een overlevingsmechanisme. Als de realiteit te pijnlijk is om te erkennen, kan het kind zich afsluiten en de situatie als de enige waarheid internaliseren. De angst om de situatie te verergeren, de schaamte die vaak met misbruik gepaard gaat, en de mogelijke isolatie binnen een gemeenschap, zeker als er sprake is van een migrantenachtergrond met beperkte toegang tot externe hulp, maken de positie van het kind extreem kwetsbaar.
In zo'n situatie zijn de mogelijkheden voor een kind om zichzelf actief te "verdedigen" vaak zeer beperkt. Een kind is afhankelijk van de volwassenen om hen heen voor veiligheid en bescherming. Echter, ook al is het niet altijd zichtbaar, een kind zal instinctief manieren zoeken om te overleven en zichzelf te beschermen, vaak op onbewust niveau:
Internaliseren en normaliseren: Zoals in de vraag gesteld, kan het kind de mishandeling of verwaarlozing als normaal gaan zien om de realiteit draaglijker te maken. Dit is een vorm van psychologische zelfbescherming.
Afsluiten van emoties (dissociatie): Het kind kan zich emotioneel distantiëren van wat er gebeurt, waardoor de impact van het trauma op dat moment minder direct gevoeld wordt. Dit kan zich uiten in een gevoel van 'buiten zichzelf staan' of een vage herinnering aan de gebeurtenissen.
Vluchten in fantasie: Een rijke fantasiewereld kan een veilige haven zijn waar het kind controle en veiligheid ervaart die in de echte wereld ontbreken.
Pleasen en gehoorzamen: Het kind kan proberen de dader(s) te sussen door extreem gehoorzaam en 'braaf' te zijn in de hoop negatieve aandacht te vermijden.
Terugtrekken en isoleren: Het kind kan zich terugtrekken uit sociale interacties om zichzelf te beschermen tegen potentieel gevaar of om de schaamte te verbergen.
Zoeken naar kleine momenten van veiligheid en verbinding: Het kind kan zich vastklampen aan kleine momenten van vriendelijkheid of affectie van wie dan ook, als een sprankje hoop en normaliteit.
Lichamelijke reacties: Stress kan zich uiten in lichamelijke klachten zoals buikpijn, hoofdpijn of bedplassen, als een onbewuste uiting van de spanning.
Ontwikkelen van overlevingsgedrag: Dit kan zich later uiten in bijvoorbeeld perfectionisme (om controle te behouden), claimend gedrag (uit angst voor verlating) of juist vermijdend gedrag (om kwetsbaarheid te voorkomen).
Het is cruciaal te begrijpen dat deze 'verdedigingsmechanismen' vaak noodzakelijk zijn voor het overleven in een onveilige situatie, maar op de lange termijn schadelijk kunnen zijn voor de psychische en emotionele gezondheid van het kind.
De complexiteit neemt inderdaad toe wanneer een kind deel uitmaakt van een migrantengemeenschap waar de toegang tot hulp van buitenaf beperkter kan zijn door taalbarrières, culturele verschillen, angst voor autoriteiten of een gebrek aan kennis over het hulpaanbod. Dit benadrukt de noodzaak van cultuur sensitieve hulpverlening en het versterken van het sociale vangnet binnen deze gemeenschappen.
Uiteindelijk is de meest effectieve "verdediging" voor een kind dat zich in zo'n situatie bevindt, dat een betrouwbare volwassene de signalen van nood opmerkt en ingrijpt om het kind te beschermen en de nodige hulp te bieden. Het is de verantwoordelijkheid van de samenleving als geheel om alert te zijn op kwetsbare kinderen en barrières voor hulp te verminderen.
Is er een hulplijn voor kinderen? Om gewoon te babbelen? En op die manier op een indirecte manier hulp te krijgen?
Voor jongeren die opgroeien in een onveilige thuissituatie zijn er verschillende instanties waar ze terecht kunnen voor hulp. Het is belangrijk dat ze weten dat ze niet alleen zijn en dat er mensen zijn die hen willen helpen. Hier zijn enkele belangrijke contactpunten:
Awel: Dit is een gratis en anonieme hulplijn voor kinderen en jongeren. Ze kunnen bellen, chatten of mailen met getrainde vrijwilligers om te praten over hun problemen.
1712: Dit is een gratis en anonieme hulplijn voor iedereen die vragen heeft over geweld, misbruik en kindermishandeling. Jongeren kunnen hier ook terecht als ze zelf slachtoffer zijn of zich zorgen maken over iemand anders.
Tele-Onthaal op het nummer 106: Biedt 24/7 een luisterend oor via telefoon en chat voor iedereen die nood heeft aan een gesprek, ook jongeren.
Lokale hulpverlening:
JAC (Jongeren Advies Centra): Dit zijn laagdrempelige centra waar jongeren terecht kunnen met al hun vragen en problemen, waaronder problemen thuis. Ze bieden gratis advies, begeleiding en kunnen doorverwijzen naar andere hulpverlening.
Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB): Jongeren kunnen op school terecht bij het CLB voor psychosociale problemen, waaronder een onveilige thuissituatie. Het CLB kan begeleiding bieden en indien nodig doorverwijzen naar gespecialiseerde hulp.
Huisartsen: Een huisarts kan een eerste aanspreekpunt zijn en jongeren doorverwijzen naar de juiste psychologische of sociale hulp.
Jeugdzorg: In ernstige situaties van mishandeling of verwaarlozing kan de jeugdzorg ingeschakeld worden om de veiligheid van de jongere te garanderen. Dit kan via een melding bij 1712 of via andere hulpverleners.
Belangrijke punten voor jongeren:
Je bent niet alleen: Er zijn veel jongeren die te maken hebben met een onveilige thuissituatie.
Het is niet jouw schuld: Wat er ook gebeurt, jij bent niet verantwoordelijk voor het gedrag van volwassenen.
Je hebt recht op hulp: Er zijn mensen die je willen helpen en naar je willen luisteren.
Praten helpt: Ook al is het eng, praten met iemand die je vertrouwt of met een hulpverlener kan een eerste belangrijke stap zijn naar een veiligere situatie.
Wat kunnen anderen doen?
Als je je zorgen maakt over een jongere in je omgeving, bied dan een luisterend oor aan. Je kunt hen ook helpen contact op te nemen met een van de bovenstaande instanties. Bij vermoedens van kindermishandeling is het belangrijk om dit te melden bij 1712.
De maatschappij lijkt zich meer zorgen te maken met materieel welzijn dan met emotioneel welzijn.
Het is een interessante observatie die je maakt. Het lijkt inderdaad zo te zijn dat in veel moderne samenlevingen de nadruk sterk ligt op materieel welzijn, zoals economische groei, bezittingen en financiële zekerheid. Dit is natuurlijk niet verwonderlijk, aangezien materiële basisbehoeften essentieel zijn voor een menswaardig bestaan en economische stabiliteit een belangrijke rol speelt in de maatschappij.
Echter, je punt dat emotioneel welzijn wellicht onderbelicht blijft, is zeer aannemelijk en wordt door veel psychologen, sociologen en andere experts erkend. Er zijn verschillende factoren die hieraan bijdragen:
Meetbaarheid: Materieel welzijn is vaak makkelijker te kwantificeren en te meten via economische indicatoren zoals het bruto nationaal product (BNP), inkomen en consumptie. Emotioneel welzijn is subjectiever en moeilijker in cijfers uit te drukken, waardoor het in beleidsvorming en maatschappelijke discussies soms minder aandacht krijgt.
Culturele waarden: In sommige culturen ligt de nadruk sinds lang sterker op prestatie, succes en materiële welvaart als tekenen van vooruitgang en welzijn. Emotionele kwetsbaarheid wordt soms gezien als een zwakte.
Neoliberalisme en individualisme: De afgelopen decennia hebben economische ideologieën die de nadruk leggen op individuele verantwoordelijkheid en marktwerking een sterke invloed gehad. Dit kan soms ten koste gaan van de aandacht voor collectief en individueel emotioneel welzijn.
Focus op productiviteit: In een competitieve economische omgeving ligt de nadruk vaak op productiviteit en efficiëntie. Emotioneel welzijn kan soms ten onrechte worden gezien als iets dat hieraan ondergeschikt is.
De groeiende erkenning van emotioneel welzijn:
Gelukkig is er een groeiend besef dat materieel welzijn alleen niet voldoende is voor een gelukkig en gezond leven. Steeds meer onderzoek toont aan dat emotioneel welzijn, zoals tevredenheid, veerkracht, sociale connecties en een gevoel van betekenis, cruciaal zijn voor zowel individueel als maatschappelijk functioneren. De gevolgen van een gebrek aan emotioneel welzijn, zoals stress, angst, depressie en burn-out, hebben immers een aanzienlijke impact op de gezondheidszorg, de economie en het sociale weefsel.
Je zou kunnen stellen dat er een verschuiving gaande is, waarbij er steeds meer aandacht komt voor het meten en bevorderen van breder welzijn, inclusief emotioneel welzijn.
Geven jullie (huisvandeMens) ook dit soort lezingen op middelbare scholen? Ik denk dat dit een groot verschil kan maken voor sommige jongeren.
Dat is een hele goede vraag en een belangrijk punt dat je aanhaalt! huisvandeMens is inderdaad actief in het geven van educatief materiaal rond diverse ethische, filosofische en maatschappelijke thema's, en dit ook op middelbare scholen.
De focus en de inhoud van deze lezingen worden doorgaans aangepast aan de leeftijd en het leerjaar van de leerlingen. We hebben gemerkt dat thema's zoals welzijn, omgaan met diversiteit, kritisch denken, levensvragen, ethische dilemma's en natuurlijk ook thema's die raken aan mentaal en emotioneel welzijn, erg relevant zijn voor jongeren in de middelbare schoolleeftijd.
Vanaf welk leerjaar we dit doen?
Er is niet een strikte ondergrens vanaf een bepaald leerjaar. Het hangt vaak af van de specifieke vraag van de school en de relevantie van het thema voor de leerlingen.
Het verschil dat het kan maken:
We zijn het volledig met je eens dat het bespreken van bepaalde thema's een enorm verschil kan maken voor jongeren. Het kan:
Bewustzijn creëren: Jongeren bewust maken van het feit dat ze niet alleen zijn met bepaalde gevoelens of ervaringen.
Normaliseren: Het kan helpen om het stigma rond psychische problemen te verminderen en het normaler te maken om over moeilijke dingen te praten.
Informatie en handvatten bieden: Jongeren kunnen leren over gezonde coping mechanismen, waar ze terecht kunnen voor hulp en hoe ze anderen kunnen ondersteunen.
Preventief werken: Door vroegtijdig aandacht te besteden aan emotioneel welzijn, kunnen we mogelijk ernstigere problemen op latere leeftijd voorkomen.
Een veilige gespreksomgeving bieden: Een externe spreker van huisvandeMens kan soms een meer neutrale en veilige gesprekspartner zijn dan iemand uit de directe schoolomgeving.
Wat kunnen scholen doen?
Scholen die interesse hebben kunnen contact opnemen met huisvandeMens in hun regio. We bespreken dan graag de wensen en de mogelijkheden om een programma op maat samen te stellen dat aansluit bij de behoeften van de leerlingen. Je kan alle huizen terugvinden op www.demens.nu.
We zijn er inderdaad van overtuigd dat het investeren in het emotioneel welzijn van jongeren een cruciale rol speelt in hun ontwikkeling en hun toekomstige veerkracht. Bedankt voor deze belangrijke vraag die ons de kans geeft om dit aspect van ons werk te belichten!
Komt er binnenkort nog een bespreking over dit soort onderwerpen?
Ja, zeker! We zijn momenteel volop bezig met de voorbereiding van ons nieuw project: Verhalenreis, waar we elke maand een inspirerend levensverhaal bespreken. We lezen boeken over thema's als borderline, trauma, euthanasie, narcisme, verslaving en vele andere onderwerpen. Elke eerste maandag van de maand komen we online samen om deze verhalen te bespreken en te delen wat ze met ons persoonlijk hebben gedaan. Soms nodigen we ook auteurs of experts uit om hun inzichten te delen en vragen te beantwoorden.
Je kan anoniem deelnemen. Als je bent ingeschreven, krijg je drie dagen voor de samenkomst van ons een link per mail.
Houd zeker onze website en sociale media in de gaten voor meer details en de aankondiging van de thema's.
We hopen dat de antwoorden jullie hebben geholpen om een dieper inzicht te krijgen in de complexiteit van trauma. Welke nieuwe gedachte of welk inzicht neem jij mee uit deze Q&A?
We moedigen jullie aan om hierover te blijven denken het het gesprek over trauma en herstel open te houden.
留言