Sonja Callay
1 jan. 2023
We zijn in onze maatschappij over het algemeen niet graag bezig met of over de dood. Toch is het geen slecht idee om een aantal dingen op een rijtje te zetten, ook als je nog niet bejaard of ongeneeslijk ziek bent.
De zes verschillende documenten rond ‘voorafgaande zorgplanning’ kunnen overweldigend en moeilijk lijken. Bovendien moeten ze heel precies en volgens de regels worden ingevuld, anders zijn ze ongeldig. Daarom helpen moreel consulenten, vrijwilligers en andere werknemers bij de huizenvandeMens je graag op weg.
Zo is er bijvoorbeeld Yvon, moreel consulent bij het huisvandeMens in Vilvoorde. Ze gaat met mensen in
gesprek, informeert hen en helpt hen om hun levenseinde te overdenken en de nodige documenten correct in te vullen. Driekwart van de mensen die komen aankloppen, vertelt ze, zijn ouderen, maar soms komt er ook een twintiger langs. ‘Iedereen heeft zo zijn of haar eigen reden om eraan te beginnen. Sommige mensen willen gewoon weten wat kan en wat niet. Anderen proberen echt álles vooraf bepalen, willen zelfs hun afscheidsplechtigheid tot in het kleinste detail regelen. Alles kan.’
Tot voor kort moest je papieren rond voorafgaande zorgplanning om de vijf jaar vernieuwen. Nu blijven ze
gelden. Wie al een beroep deed op een huisvandeMens, krijgt een herinnering als die termijn bijna verlopen is. Je hoeft natuurlijk niet te wachten tot je documenten vervallen om ze te vernieuwen.
Negatieve ervaringen
Mensen die een afspraak maken om hun levenseinde te bespreken, doen dat vaak na een slechte ervaring in hun omgeving. Ze hebben iemand die hen dierbaar is, te veel zien afzien voor ze stierven. Vaak gaat het om mensen die langzaam aftakelden door dementie. En precies dementie is op dit moment nog steeds een blinde vlek in de wetgeving.
Euthanasie is enkel mogelijk als je helder bent en als je herhaaldelijk je wens om te sterven kan uiten. Als je dement bent, moet je dus al in een vroeg stadium van de ziekte de knoop doorhakken, zoals Hugo Claus dat in 2008 deed.
Maar waar leg je de grens? Wanneer eindigt voor jou een waardig bestaan? En wanneer is het te laat?
Je kan wel vooraf een aantal dingen vastleggen en bepaalde medische behandelingen weigeren, zodat je alleen met pijnbestrijding en comfortbehandeling naar je einde kan gaan.
Hoe dan ook is je arts de sleutelfiguur. Hij of zij is wettelijk verplicht om je ingevulde documenten bij je medisch dossier te voegen. Een arts kan wel niet verplicht worden euthanasie uit te voeren. Onder andere in de huizenvandeMens en bij LEIF vind je info over welke dokters openstaan voor euthanasieverzoeken.
‘Je hoort als moreel consulent soms echt schrijnende verhalen’, gaat Yvon verder, ‘Er zijn veel mensen die het gevoel hebben dat ze helemaal alleen zijn, en sommigen zijn dat ook echt.
Cliënten delen veel persoonlijke informatie en ze moeten uitgebreid de tijd krijgen om hun verhaal te doen. Het is een voorrecht om te mogen luisteren.
Er zijn soms pijnlijke verhalen over de begeleiding die misloopt, zoals een euthanasie die niet past binnen de ‘missie’ van een instelling.’
Dit is geen gelovig versus vrijzinnig verhaal. Er zijn best katholieke artsen die euthanasie in bepaalde gevallen zien als de beste medische hulp die zij kunnen geven. Soms betekent die eed van Hippocrates dat geen kwaad doen, gelijk is aan helpen sterven. Je hebt ook niet-gelovige artsen die zelf liever geen euthanasie uitvoeren. Ook zij hebben de vrije keuze.
Sommige artsen geven duidelijk aan dat ze LEIF-arts zijn en dat zij dus bereid zijn om als adviserend of uitvoerend arts te fungeren. Je vindt hun contactgegevens bij LEIF of in de huizenvandeMens.
Zelfzorg
Wat deze taak voor onze morele consulenten en vrijwilligers de moeite waard maakt? ‘Je werk doet ertoe in de samenleving,’ verzekert Yvon. ‘Je kan mensen op een respectvolle en waardige manier helpen hun levenseinde te regelen. Mensen moeten gewoon waardig kunnen sterven. Sommige verhalen blijven natuurlijk plakken. Omdat ze zo pijnlijk zijn, of omdat ze dicht bij je eigen leven komen.’
Yvon heeft het geluk dat haar partner begrijpt dat ze af en toe eens iets kwijt moet. Zij doet hetzelfde werk en is een echte steun..
Daarnaast schrijft Yvon veel dingen van zich af. Dat heeft ze geleerd toen ze werkte op het dagcentrum Topaz in Wemmel, dat overdag palliatieve patiënten ontvangt. Daar werd ze onvermijdelijk met veel overlijdens geconfronteerd. Sindsdien schrijft Yvon neer wat een mens voor haar betekend heeft en wat ie achterlaat. Dat helpt om dingen los te laten. Meestal bezorgt ze de tekst ook aan de familie.
‘Dorpspastoor’
Als Yvon als moreel consulent een terminale cliënt heeft begeleid in zijn of haar laatste levensfase, thuis of in het ziekenhuis, is zij, als dat gevraagd wordt, heel soms aanwezig op de euthanasie. Zo’n afscheid kan mooi en sereen zijn. Meestal doet ze achteraf ook de afscheidsplechtigheid.
Op het einde van dat leven en in de voorbereiding van de plechtigheid is het contact met de familie heel intens. Zij uiten nadien vaak via mail of met een kaartje hun dankbaarheid.
Elk jaar organiseert Yvon samen met collega’s ook een herdenkingsplechtigheid. Zo vormde zich een groep van mensen die een verlies delen en jaar na jaar blijven bijeenkomen.
Soms, bijvoorbeeld na een afscheid, komen mensen uit een familie of een gemeenschap terug met een ‘herhaalverzoek’, voor een andere uitvaart of een huwelijk bijvoorbeeld.
Zo bouwt Yvon waardevolle persoonlijke banden uit… en wordt ze, als moreel consulent, op de duur een beetje de ‘dorpspastoor’.